Rottummeroog

10 mei 1940.
Oorlog tusschen Nederland en Duitschland

 Dit verhaal werd geschreven door de heer Dirk Bode (de sergeant).
Hij melde zich vrijwillig, in tegenstelling tot de Infanteristen, zij werden verplicht.

De foto's die bij dit verhaal horen, staan onderaan deze pagina.

Sinds enkele uren was dit overweldigende nieuws (nl. het uitbreken van de oorlog) ook bij ons bekend geworden. Bij ons wil zeggen op Rottummeroog, het kleinste Nederlandse eiland. Het eiland is 4 vierkante kilometer, groot.Het wordt bewoond door "één gezin ", bestaande uit het echtpaar Toxopeus, 2 kleine kinderen, Mina en Lumma, de meid Mina en 3 knechts, Hidde, Dirk en Kees.Bovendien als bezetting 30 militairen te verdeelen in twee groepen n.l.18 man Marine Kustwacht, onderleiding van een sergeant gehuisvest in een oude barak overblijfsel uit de vorige mobilisatie toen Rottummeroog ongeveer 200 man bezetting telde. De Infanterie – 11 man- was gedeeltelijk in het huis en gedeeltelijk in de schuur van de strandvoogd gelegerd, zooals de officieele benaming van de burger luidde.
Op dien bewuste 10 Mei morgen stond de bezetting in kleine groepjes het groote nieuws te bespreken.Voor zoover de dienst het toeliet hadden ze ’s morgens haast allemaal nog gauw een brief geschreven naar huis waarvan de voornaamste inhoud was "dat de familie zich over hen maar niet ongerust moest maken, zij zouden het wel redden." Waarom immers zouden de Duitschers dat kleine stukje grond pikken, het had geenerlei militaire waarde, enz". Hoe anders zou de zaak loopen.
Het was ongeveer half elf toen de marine uitkijkpost die boven op het hoogste duin de wacht liep, mij riep " Sergeant kom eens kijken, wat zou dat beteekenen" Moeizaam klom ik tegen het duin op en keek in de aangewezen richting.
Het was wel een zeer vreemd schouwspel wat zich aan mijn oog vertoonde. Van Borkum, het dichtstbijzijnde Duitsche eiland, slechts 8 km. van ons verwijderd en met het bloote oog uitstekend te zien, voer een kleine vloot af.
Heel langzaam stoomde zij op in de richting Rottummeroog, daarbij een paar km. uit de kust blijvende. Gespannen tuurden wij door de verrekijkers en zagen dat deze vloot bestond uit 3 trawlers bewapend met een of ander geschut, 3 groote sloepen elk bemand met naar schatting 50 à 60 man, gewapend met geweren, machinegeweren, enz. Verder een stuk of 12 platte moterracebootjes, in elk dezer bootjes zaten 2 menschen uitgerust met een machinegeweer. Deze bootjes werden gesleept door een trawler. Ongeveer 200 meter voor het geheel voer een zelfde racebootje, eveneens met 2 menschen uitgerust. Voor zoover wij konden zien waren deze menschen ongewapend, van de achtersteven wapperde een groote witte vlag. Wat zou dat voor doel hebben? Ze bleven zoover uit de kust dat we er geen moment aandachten dat het wel eens voor ons bestemd kon zijn.We zouden het spoedig weten.!

Het bootje met de witte vlag voer Rottummeroog voorbij en kwam toen met een groote boog op ons eilandje afstevenen. Was het dus toch voor ons bedoeld? Inderdaad het was voor ons. Zij stuurden een parlementair om met ons te onderhandelen. Moesten wij deze man ontvangen? Zooals het oorlogsboekje het beschreef waren we er wel toe verplicht. In allerijl liet ik de nog niet aanwezige soldaten gewapend aantreden, maar verbood hen uitdrukkelijk ook maar aan de geweren te komen zonder dat ik daartoe bevel gaf .Een enkeling was niet vrij van zenuwachtigheid en schieten op een man met een witte vlag zou de ernstigste gevolgen met zich meesleepen en was bovendien tegen alle voorschriften in.
Een Duitsch sprekende matroos werd naar het strand afgevaardigd om de parlementair te ontvangen en te vragen wat hij verlangde. Daar naderden zij het hooge duin waar nu de heele bezetting van het eiland samenschoolde. Geheel volgens de voorschriften schreed de parlementair voort, de witte vlag over de schouder, begeleid door een Duitsche matroos en door onze afgevaardigde. De parlementair wenschte de commandant te spreken.
Indien de man verwacht had een officier tegenover zich te krijgen, dan moet hij zich wel bitter teleurgesteld hebben gevoeld toen hij slechts 2 sergeanten tegenover zich kreeg. Enfin quantiteit vergoedde nu de kwaliteit. Hij stelde zich voor als Lt. Mayer, een naam die mij zeer bekend voor kwam. Na de wederzijdsche plichtplegingen kwam hij met het voorstel of wij bereid zouden zijn het eiland zonder wapengeweld over te willen geven. Daar stonden we. Wat moesten we doen.Vechten zonder enige kans op hulp van de vaste wal of van Terschelling? Het zou gelijk staan met zelfmoord. Niet vechten, was het laf onder deze omstandigheden. Er was niets van militair belang te verdedigen. Wel vechten en dan na zoo ongeveer uitgemoord zijn toch overgeven, was waanzin. En dan al de vrouwen en familieleden van de bezetting, mochten we hen dit aandoen voor een bij voorbaat ten doode gedoemde zaak? Al deze vragen en nog veel meer flitsen door mijn hoofd. Enig overleg met de marine commandant besloten we het eiland zonder wapengeweld over te geven.

Dit deelden wij den parlementair mede. We waren krijgsgevangenen .

Krijgsgevangen
Nauwelijks begonnen, of de oorlog was voor ons alweer afgeloopen. Lt. Mayer gaf de Duitsche matroos bevel de witte vlag boven op het duin te plaatsen. Een der matrozen was steeds op post gebleven gedurende onze onderhandelingen en had Terschelling telefonisch op de hoogte kunnen brengen van onze netelige positie.
Gedaan was het met onze vrijheid en zelfstandigheid. We kregen opdracht wapens en munitie af te geven. Aan alle kanten stroomden de Duitsche troepen nu het eiland op.
Ongeveer een kwartier na het overgeven was het eiland bezet door naar schatting 400 soldaten, voorzien van alle mogelijke wapenen en een volledige zend - en ontvangstinstallatie. De Duitsche oorlogsvlag werd geheschen en een officier kwam ons feliciteren met ons verstandig besluit, hij hoopte dat de heele Nederlandsche leger zoo verstandig zou zijn. Een hoop die wij op dat moment niet konden onderstrepen.
Wij van de Infanterie kregen opdracht onze bezittingen bij elkaar te zoeken en intrek te nemen in de marine-barak. Met veel passen en meten lukte dit. De administratiekist en gelden werden in beslag genomen.

Al vorens verder te gaan met mijn verhaal wil ik één ding nadrukkelijk naar voren brengen en wel dit: "Gedurende onze geheele krijgsgevangenschap is de behandeling van de zijde der Duitsche Weermacht zeer correct geweest. Waar zij helpen konden, deden zij dit"!!!

Namen van ons en onze familie werden genoteerd .Men beloofde ons zoo spoedig mogelijk de ouders en echtgenooten op de hoogte te brengen. De strandvoogd en zijn familie was bij het uitbreken van de oorlog met Pinksterverlof op de vaste wal, maar keerde in allerijl terug om bij aankomst op het eiland gevangen genomen te worden en werden met vrouw en kinderen en 2 knechts meteen naar Borkum vervoerd. Zooals wij veel later hoorden zijn zij reeds op 15 Mei weer op het eiland teruggekeerd. Ook de schipper van het bootje werd vastgehouden. En moest met zijn boot diverse vrachten voor de Duitschers vervoeren, ook krijgsgevangenen.

Rottum 1940
Reeds vroeg kropen we onder de wol, na 9 uur mochten we niet meer buiten. Veel geslapen hebben we geen van allen die nacht. Voortdurend 2 schildwachten die voortdurend om de barak heen stapten en het idee niet te weten wat er met ons gebeuren zou.
De volgende morgen om 9 uur vertrokken de marine menschen gepakt en gezakt; zij konden niet alle bagage meenemen, de rest zou nakomen. Het scheiden viel zwaar onder deze omstandigheden.
Van menschen afscheid nemen waar je twee maanden lang onder de prettigste omstandigheden mee hebt omgegaan, viel niet mee. Zouden we ze ooit weerzien?Ik wil U wel bekennen dat de meesten van ons het huilen nader stond dan het lachen. Zelf zouden we ’s middags om 2 uur vertrekken. We moesten zelf onze laatste warme maaltijd bereiden. We hadden het net zoo goed niet kunnen doen. Het eten bleef ons in de keel steken.
In verband met slecht weer vertrokken we dien dag niet. Maar ook de 1^e Pinksterdag kon nog niet vertrokken worden, daar het laden zooveel tijd in beslag nam dat het getij verloopen was.
Eindelijk 2^e Pinksterdag 4 uur ‘smorgens. De moterbarkas en het garnalenbootje van schipper Teerling, het bootje waar we anders altijd mee gingen als we verlof hadden, lagen gereed.
Als laatste stapte de Duitsche commandant aan boord om van hieruit over te stappen op de barkas. Het zou niet lukken….. De barkas voer met groote snelheid weg, de commandant schoot zijn revolver leeg om de aandacht te trekken, maar niemand hoorde het dus was El Capitano gedwongen om met ons mee te varen……

Adieu Rottummeroog we hadden een fijne tijd doorgebracht op je kleine oppervlak.

Aan mij was de aangename taak opgedragen om tolk te spelen tusschen de kapitein eenerzijds en de schipper anderzijds. Een verre van gemakkelijke taak. Een kapitein met een "grocstem" en een schipper die zijn zwaar Groningsch dialect stotterend ten beste gaf.
Na een uur varen stopte de schuit, wat nu weer. Het bleek dat we veel te laat waren vertrokken, het was weer eens laag water. We zouden tot het hoogtij (een uur of 6 ) moeten wachten. Goede raad was duur. Het stilliggen begon onze Kapitein spoedig te vervelen en hij gaf opdracht te varen naar Rotummeroog. het leek wel of ons eiland ons niet los wilde laten.
Om half twaalf konden we dan eindelijk voor goed vertrekken. De kapitein bleef achter en met een 10 man sterke bewaking vertrokken we via de Waddenzee naar Borkum.Het was heerlijk weer. De bewaking hield zich onledig met links rechts op meeuwen, zeehonden en bruinvisschen te schieten. Alles mis….We voeren zeer dicht onder de Hollandse kust langs. Ik weet zeker dat op dat moment alle Nederlandsche infanteristen met plannen liepen om de bewaking over boord te zetten. Maar denken en doen is nog steeds twee. Zoo naderden we na een uur of 4 varen Borkum.

Borkum
Alles wat we zoo vaak door een kijker beloerd hadden, zagen we nu van zeer dichtbij helaas……….
Aangegaapt door een nieuwsgierige menigte stapte we aan wal en loste de bagage. Onder een nieuwe bewaking puften we met en voorwereldlijk trammetje in en uur tijd naar de andere kant van het eiland. We werden gehuisvest in een groote kazerne met keurig verblijf, konden ons verfrisschen, eten, enz... Tot nu toe had ik als eenig Duitsch sprekende onder de infanteristen het woord moeten doen. Dit ging steeds beter. De bewaking was zelfs zeer royaal met complimentjes geven. Dit vertel ik niet om mijzelf in de hoogte te steken, maar ter verduidelijking van het volgende. Nauwelijks in slaap die avond of de deur werd met veel lawaai opengesmeten, zware voetstappen klotsten op de houten vloer en een zware stem riep :"Wo ist er der so gut deutsch spricht " (Waar is hij die zoo goed Duitsch spreekt ).
Gevleid rees ik van mijn sponde. De Feldwebel, want dat was het, kwam bij mijn bed staan en vertelde mij dat onze Koningin gevlucht was. Indien de man verwacht had mij hevig ontsteld te zien of iets dergelijks, moet hij wel hevig teleurgesteld zijn geweest. Ten eerste geloofde ik het niet en ten tweede was ik niet van plan enige teleurstelling te laten blijken. Ik bedankte hem vriendelijk, keerde op mijn andere zijde en deed alsof ik weer ging slapen. De feldwebel verdween. Zou het waar wezen? Eerst bij onze terugkeer in Holland zouden we de waarheid weten.
De volgende morgen na het ontbijt met het beruchte trammetje weer naar de haven. Daar lag de raderboot gereed die ons naar Emden zou voeren. We kregen een plaatsje op het bovenachterdek. Gelijk met ons vertok een hooggeplaatst vlieger officier. Ter zijner eere stond een hoempa orkestje allerlei vroolijke marschen te blazen. Indien de omstandigheden voor ons niet zoo droevig waren geweest, hoe zouden we dan van dit alles hebben kunnen genieten. Prachtig weer, fleurige damestoiletten, muziek, wat wil je nog meer. Drie stoten op de fluit, vooruit, achteruit, het orkestje speelde een zeer bekend nummer, de vliegerofficier stond stram in de houding, daar gingen we.

Emden - Wilhelmshaven
Namen van ons en onze familie werden genoteerd .Men beloofde ons zoo spoedig mogelijk de ouders en echtgenooten op de hoogte te brengen. De strandvoogd en zijn familie was bij het uitbreken van de oorlog met Pinksterverlof op de vaste wal, maar keerde in allerijl terug om bij aankomst op het eiland gevangen genomen te worden en werden met vrouw en kinderen en 2 knechts meteen naar Borkum vervoerd. Zooals wij veel later hoorden zijn zij reeds op 15 Mei weer op het eiland teruggekeerd. Ook de schipper van het bootje werd vastgehouden. En moest met zijn boot diverse vrachten voor de Duitschers vervoeren, ook krijgsgevangenen.
Namen van ons en onze familie werden genoteerd .Men beloofde ons zoo spoedig mogelijk de ouders en echtgenooten op de hoogte te brengen. De strandvoogd en zijn familie was bij het uitbreken van de oorlog met Pinksterverlof op de vaste wal, maar keerde in allerijl terug om bij aankomst op het eiland gevangen genomen te worden en werden met vrouw en kinderen en 2 knechts meteen naar Borkum vervoerd. Zooals wij veel later hoorden zijn zij reeds op 15 Mei weer op het eiland teruggekeerd. Ook de schipper van het bootje werd vastgehouden. En moest met zijn boot diverse vrachten voor de Duitschers vervoeren, ook krijgsgevangenen.
Na 3 uur varen arriveerden we in Emden. Daar stond een groote autobus voor ons klaar. De bagage er bovenop en achterin naar de kazerne, waar we weer eens wisselden van bewaking, fullspeed naar Wilhelmshafen 72 km verder gelegen. Hier reden we de binnenplaats van een tijdelijke tot kazerne gepromoveerde school op en zagen meteen een glimp van een paar Rottummer marinemenschen. Dus die waren hier ook. We kregen een lokaal toegewezen met een aantal bedden er in, werden voorzien van toiletgerei, eetservies, enz. Onder leiding van een oudgediende werden de bedden model opgemaakt. In Wilhelmshaven zouden we een tijdje blijven.
Na een uurtje traden er twee personen binnen. Een militair en een burger. De militair, een Hauptmann, was zeer vriendelijk, de burger maakte zich in slecht Hollands bekend als tolk. Hij deed erg poeslief, een beetje al te lief naar onze zin. De Hauptmann verdween en liet ons in de hoede van de tolk achter. Deze deelde papiertjes uit, waar we allerlei familiebijzonderheden op moesten schrijven. Ook ons stamboeknummer. Ik maakte hem er beleefd op attent dat wij van de infanterie geen stamboeknummers kenden. Woedend antwoordde hij dat er van nu af , met mijn commandantschap afgeloopen was. Ik bleef beleefd, tervergeefsch echter. Ik werd alleen opgesloten in en klein kamertje om over mijn zonde na te denken, Daar vond een poosje later de Hauptmann mij, deed erg verbaasd, maar toen ik hem de situatie had uitgelegd, lachte hij eens. Hij kende de tolk langer als vandaag. De tolk kwam binnen, lachte wederom liefjes, zij het niet tegen mij en het verhoor begon. Het was een verhoor in optima forma. Na de gebruikelijke vragen waar, wanneer en hoelang ik overal gediend had, onderwierpen ze me aan een compleet kruisverhoor. Alle antwoorden werden opgeschreven.
Gelukkig was ik op de hoogte van het feit dat men niet hoefde te antwoorden op vragen omtrent sterkte van troepen, soort geschut aanwezig op het eilanden waar ik gediend had. Na een uur verhoord te zijn werd ik in een klein kamertje opgesloten om te voorkomen dat ik met nog niet verhoorden in contact zou komen .Ongeveer elk uur kwam er weer een verhoorde mij gezelschap houden, met de laatste ging het steeds vlugger zoodat we om 9 uur ’s avonds eindelijk uit het kamertje mochten om op de binnenplaats te luchten.
Goddank waren ze ook uit de anderen niet veel wijzer geworden, want op de steeds weer kerende vraag hoe groot de troepenmacht op Terschelling wel was had de èèn geantwoord : het kunnen wel 1000 man zijn en de ander had weer gezegd :" misschien wel 300," Men had ons ook medegedeeld dat Nederland had gecapituleerd. Een nieuwtje wat we weer niet wenste te gelooven, waarom was men dan nog zoo nieuwsgierig naar wat er op de eilanden gelegerd was.
Ons verblijf lag op de eerste verdieping, een schildwacht liep voordurend aan de overkant van de straat, steeds het oog op onze vensters houdend . Voor zoover we hadden kunnen uitvisschen was de marine een verdieping hooger gelegerd. Wilden we naar de W.C., een klop op de deur was genoeg om deze te openen, want ook voor de gesloten deur stond een soldaat op wacht Er mocht gerookt worden, maar elke sigaret werd aangestoken door onze bewakers. Op onze tocht naar kraan of W.C. ontmoetten we af en toe een Rottumrmer marineman, haastig een paar woorden gewisseld, en dan weer naar binnen. Oogluikend werden deze bliksemgesprekken toegelaten. De overige dagen van ons verblijf brachten we door met zang en gezelschapspelletjes en aardappelen schillen voor 400 man. Dit geschiedde in een soort kelder onder leiding van 2 corveëers. Uren aan een stuk zaten we te schillen, dolblij met deze afleiding. Door een raampje hadden we uitzicht op de binnenplaats, waar de marinemenschen bezig waren in werkverschaffing de binnenplaats aan te vegen. Met water uit een heel klein emmertje sprenkelden zij de steenen van de straat, terwijl een paar anderen heel langzaam de stof opveegden. Dit alles om zoo lang mogelijk van de buitenlucht te genieten.
Na 2 dagen werd ik nog eens in verhoor genomen nu over Vlieland, waar ik ook enige maanden gediend had. Weer een heele serie vragen. Op de meeste daarvan kon ik met een gerust geweten antwoord geven. Op de vraag hoeveel menschen er wel op Vlieland gelegerd waren weigerde ik antwoord te geven. Honingzoet zeidde de tolk :" Antwoord maar gerust, Nederland heeft zich toch overgegeven." De Hauptmann barstte in lachen uit, de tolk barstte eveneens zij het niet van het lachen.
Later hoorde ik dat al de eilanden pas twee dagen na de capitulatie bezet waren geworden. Men had het niet erg vertrouwd en was bevreesd dat ze vol met Engelschen zouden zitten. Zelfs Schiermonnikoog met een even groote bezetting als Rottummeroog, werd pas 2 dagen na afloop bezet.
Wel had men in die dagen de uitgangen naar de zee laten bewaken, zoodat er geen kip in of uit kon. Het eten wat we tot nu toe gekregen hadden was het Duitsche soldaten eten, het was wel niet wat we gewend waren, maar we kregen meer dan voldoende, af en toe moesten we eten laten staan; het brood was erg zuur en hard . Vrijdagsavonds deelde men ons mede dat we de volgende dag zouden vertrekken naar een kamp in de buurt van Berlijn.

Berlijn - Lückenwalde
Ons geld werd tegen afgifte van een kwitantie in beslag genomen, dat zouden we bij terugkeer naar Holland terugkrijgen, hetgeen ook inderdaad gebeurd is. Zelfs de tolk kwam mij die avond nog een handje geven en of we maar weer goede vriendjes wilden zijn. De volgende morgen om 5 uur, Zaterdag 18 Mei stapten we op een groote vrachtwagen, voor het eerst weer verenigd met de marinelui. Naar het station! Om 6 uur vertrokken we naar Bremen, waar we de heele verdere dag bleven. In het onderkomen van het Roode Kruis werden we af en toe voorzien van koffie en soep. Om 5 uur vertrokken we met een boemeltrein naar Berlein. Een eindelooze reis. Elk kwartier stopte de trein aan een of ander onooglijk stationnetje. Op de grootere stations werden we zoo nu en dan gelaafd door verpleegsters, die daar stonden om evt. troepentransporten van het nodige vocht te voorzien. In deze nacht kwamen we in Berlijn aan, waar we nog eenige uren gerangeerd werden. Toen naar Lückenwalde, onze uiteindelijke bestemming. Na een reis van 24 uur kwamen we er aan.
Het stadje door marscheeren bepakt en bezakt was een werk van een half uur, onder veel belangstelling van krantenbezorgers en matineuze kerkbezoekers. Denk niet we in een der beste hotels ter plaatse werden ondergebracht, helaas niet. We marscheerden naar de buitenkant van de stad, nog 5 minuten door een aardig natuurschoon getippeld en daar lag voor ons een concentratiekamp in optima forma. Barakken, prikkeldraad, prikkeldraad barakken, zoover het oog reikte. Vooral veel prikkeldraad, dat viel heel erg op. Hooge dubbele omheining, op iedere hoek een wachttoren waarin een schildwacht voorzien van een machinegeweer en zoeklicht. Het was nog een betrekkelijk nieuw kamp. Heel veel barakken waren nog in aanbouw.
We werden ondergebracht in een doorgangsbarak. Stroo op de grond, ligplaats voor de soldaten, terwijl men voor de 2 O.O.’s ( Onderofficiers ) een soort houten tafel met opstaande rand geconstrueerd had, waarin zij nachtverblijf moesten zoeken. Niet onvermakelijk in verband hiermee was het volgende voorval: Toen wij ’s avonds met z’n tweeën, de marinesergeant en mijn persoon, ons ter ruste hadden begeven in de varkenstrog op poten, hoorde ik na eenige tijd een hevig geritsel. Plotseling werd er een of ander voorwerp onder mijn neus geduwd en hoorde ik de marinesergeant tot mijn schrik zeggen : " Ik heb mijn breukband maar afgedaan, want die knelde zoo." Tableau !!
In de barak dan hadden we veel bekijks. Ik denk dat de apen in Artis verheugd zouden zijn geweest met zoo veel belangstelling. Voor die zit er meestal voedsel aan vast. De kamp regelementen werden voorgelezen. Op papier waren die heel streng, in de practijk werden ze gelukkig nogal soepel toegepast. Tenminsten voor de Hollanders.
Wij waren ook de eerste Hollandsche krijgsgevangenen in dat kamp. Dit kwam onze behandeling zeer ten goede. De volgende dag werden we met bagage en al, wat men in vaktermen noemt, ontluisd.
Het bestond hierin dat onze vuile kleeren een stoombad kregen, schoenen, portemonnaies e.d. kregen een aparte behandeling. Een van de soldaten, die zijn portemonnaie in zijn broekzak had laten zitten, kreeg het geval na behandeling als kinderportemonnaietje terug. Wij zelf moesten ons inwrijven met diversen ontsmettingsvloeistoffen en kregen daarna een heerlijke douchebad. Wat een genot was dat. Na ruim een week gezworven te hebben, je weer eens heerlijk te kunnen afboenen.
Na de baderij en visitatie, ook vingerafdrukken waren nog genomen, werden we in een andere barak ondergebracht, nu een met echte kribben, met los stroo gevuld. Een heele groote barak 200 slaapplaatsen, dan een groot waschlokaal en dan weer 200 kribben, Het zag er alles heel zindelijk uit, totdat ……..nee schrik niet lezer, we een hoop todden en vodden, beschimmelde stukken brood, en leege blikjes in het stroo vonden, alles te vies om aan te pakken. Het bleek dat er voor ons Polen in het stroo hadden geslapen. Deze hadden hun kribben als vuilnisbak gebruikt, het stroo had men niet ververscht, zoodoende waren wij aangewezen om het geval uit te mesten. Alles deponeerden we op een hoop, de volgende morgen deden we ons beklag bij de officier, met het resultaat dat onmiddellijk alle stroo ververscht werd.
Mij werd de eer aangedaan tot barakkenoudste te worden benoemd. Deze baan bracht geen salarisvermeerdering met zich mede, wel een beetje meer verantwoordelijkheid. Met groote krijtletters werd mijn naam op een bord in de barak vermeld, zoodat elk oogenblik voor alle karweitjes mijn naam werd afgeroepen, opdat ik weer een mannetje voor het werk kon aanwijzen. Ook moest ik ’s morgens rapport inleveren en de bevelen moesten in het Duitsch geschieden. Het voedsel in het kamp was uiteraard zeer eenvoudig, en bestond voornamelijk uit brood en een aantal soepvariaties.

Nog meer Hollandsche krijgsgevangenen
De 3^e dag van ons verblijf in het kamp arriveerden ’s morgens ca. 5000 Hollandsche krijgsgevangenen. In twee groepen kwamen ze binnensukkelen. Sukkelen is het juiste woord. Vreselijk wat zagen die menschen er uit. Met gescheurde jassen, zonder eenig uitrustingstuk, vreselijk vuil, zoo kwamen ze binnen. Ze hadden 24 uur reizen achter de rug, in gesloten spoorwagons. We waren ontzettend verlangend iets omtrent deze menschen te weten over Holland. We mochten niet bij hen komen. Het tentenkamp is door prikkeldraad van het eigenlijke kamp gescheiden. Maar zoo stiekem weg kwamen we toch een en ander aan de weet. Wat we hoorden was niet erg bemoedigend.
Diezelfde avond bewoog zich door het kamp een groepje hooggeplaatste officieren. Ze begaven zich eerst naar het tentenkamp, deelde daar iets mee aan de verzamelde Hollandsche militairen. De voor ons onverstaanbare mededeling werd met een uitbundig driewerf hoera ontvangen.

Hoop
Ons werd het ook meegedeeld, n.l. dat het den Führer behaagd had, ons Hollanders, aangezien we zoo eerlijk gevochten hadden, binnen afzienbare tijd vrij te laten. Welk een hoera stemming er dien avond onder de Hollanders heerschte, kunt U zich zeker wel voorstellen. We gingen aan het rekenen. Morgen gingen we natuurlijk nog niet weg, maar aan het einde van de week, Zaterdag of Zondag zou het toch wel kunnen gebeuren. Zoals zooveele menschelijke berekeningen waren ook deze mis.

Nog 17 dagen wachten
Het moest nog 17 dagen duren voor we weer Hollandse bodem onder de voeten voelen. We werden nu bij de andere Hollanders in het tentenkamp ondergebracht, dan konden we meteen met onze vrienden spreken; "dat wilden we toch zoo graag , nietwaar?"
We waren liever in de barak gebleven. Wat een toestand. Er stonden in het kamp 13 tenten waarin plaats was voor elk 200 man.
Wegens plaatsgebrek werden we met 400 man in een tent ondergebracht, zoodat elk gaatje gevuld was. Zooals je ’s avonds ging slapen moest je blijven liggen tot de volgende morgen. Omkeren kon je niet. Zelfs de looppaden waren bezet met slapers. Als men er eens uit moest naar de latrine, moest men over de hoofden, handen en voeten heen stappen. Dat men wel eens ergens op trapte en dat die trapperij nog wel eens een vloekpartijtje opleverde laat zich begrijpen. Kwam men uit de tent buiten, dan kreeg men onmiddellijk van een van de wachttorens een schijnwerpersstraal op zich gericht, die je volgde tot de latrine en weer terug tot men weer in de tent verdween. In de tent terug hing er een atmosfeer om te snijden. Op een avond toen ik nauwelijks een uur geslapen had, ontwaakte ik met hevige buikpijn. Ik stapte de noodige keeren mis, of liever gezegd raak, hetgeen het noodige commentaar van de slapende opleverde. Buiten de tent schijnwerper aan. Op de latrine bleek ik lang niet de eenige te wezen die aan dat kwaaltje laboreerde. Het was een drukke nering. Het leek net een revue. Alleen de gekleurde lichten ontbraken en de girls natuurlijk. Iedereen moest dan in het donker zijn plaats weer zien te vinden. Nauwelijks gelegen openbaarde de kwaal zich weer en was het weer rennen geblazen. Een zeldzaam vermoeiende nacht.

Eten-wasschen
Bij het appèl ’s morgens werden we geteld en nog eens geteld, of er geen een dien nacht vandoor was gegaan. Na het appèl waren we vrij om te doen en laten wat we wilden. Het bestond gewoonlijk hierin dat we pogingen gingen doen om ons te waschen, want het was geen gemakkelijk karwei om bij een kraan te komen.
Als U weet dat inmiddels 2 tenten samengevoegd waren en er dus 5000 man in 13 tenten leefden, en er voor al deze menschen slechts 7 kranen beschikbaar waren, dan kunt U zich voorstellen dat het dringen was om aan de beurt te komen.
Na het ontbijt werden we losgelaten in een stuk bosch achter het kamp gelegen. Ook alweer omheind met prikkeldraad. En onder bewaking. Maar dat hinderde niet. Er was tenminste schaduw, ( het was erg warm in die dagen ) geen stof, een kwaal waar het kamp erg onder leed, en als je heerlijk op je rug lag en je keek zoo eens omhoog in de toppen van de boomen, dan zag je tenminste eens even niet dat prikkeldraad. Want dat .prikkeldraad werd op het laatst een nachtmerrie. Waar je liep, en waar je stond elk hoekje en gaatje, prikkeldraad. Om een uur of tien stonden de eerste tenten al weer in de rij voor het middageten. Elke dag schoof men per tent een plaatsje op, zoo dat we om de zooveelste dag elke tent een keer de eerste was. Behoorde je tot een der eerste tenten , dan had je gewoonlijk ’s morgens om 11 uur de middagmaaltijd al op, was men èèn van de laatste, dan gebeurde het heel vaak dat men ’s middags om 3 uur pas de maaltijd kreeg. Het is erg moeilijk koken voor 5000 man en zoo was er nogal eens een keertje tekort. Dan werd de keuken tijdelijk gesloten. Haastig werd een nieuwe voorraad bij gekookt aangevuld uit de groote centrale kampkeuken en na een uur werd de zaak weer heropend. De organisatie van die uitdelerij zat prima in elkaar. Op twee plaatsen werd het eten uitgedeeld. Af en toe vielen er een paar flauw die niet tegen het lange wachten in de zon konden.
Dagelijks werd er ziekenrapport gehouden. Een druk beklante zaak. Uren en uren moest men soms wachten, maar ook was het een afleiding. Je kwam het tentenkamp eens uit en als je verkoudheid voorwende dan kon je er zeker van zijn dat er een pakje drop overschoot. In dat opzicht waren we net kinderen. Gek op een snoepje. In ijltempo werd het heele kamp ingeënt tegen pokken en typhus. Tegen pokken iedereen, tegen typhus alleen die menschen die het in Holland tijdens de mobilisatie niet hadden laten doen. In tijd van 3 kwartier werden 400 man ingeënt. Velen hebben er een paar beroerde dagen van meegemaakt.

Roken
De tabaksnood werd grooter en grooter. Ik heb een keer 10 man an één sigaar zien lurken. Steeds deed de sigaar de ronde, met begeerige blikken gevolgd door degenen die op dat moment moesten toekijken. En daarom heen nog een heele kring van niet-aandeelhouders in de sigaar.
Toen we pas in het kamp waren en nog voldoende voorraad hadden,zagen we de Polen peukjes oprapen die ze hier en daar vonden. Zoover zal zal het met ons toch wel niet komen zullen de meeste Hollanders wel gedacht hebben, maar of het zoover met ze kwam.Over de dagen die nog volgden, voordat definitief naar huis kon worden gegaan, en wat daarmee in verband stond ,de aankomst in Holland, enz ….

Na 17 dagen eindelijk naar huis……
De eindeloze dagen van verveling die nu volgden, zijn met geen pen te beschrijven. Dagen waarop de wildste geruchten in het kamp de ronde deden. Dagen, waarop we er haast zeker van waren, morgen gaan we beslist naar huis…..en elke keer liep het op een teleurstelling uit. Er kon geen officier in het kamp komen of hij werd door een groote schare omringd, die hem het groote nieuws wel van de lippen zouden willen lezen Maar gewoonlijk wist de man ook niets!! Deze 17 dagen hebben mij langer geleken als een jaar van mijn leven. Maar op een Donderdag dan werden er eindelijk zulke maatregelen genomen, het kon niet anders of we zouden de volgende dag vertrekken.
Dekens, handdoeken en kommen werden ingenomen ;de laatste nacht moesten we maar zonder dekens slapen. Met liefde deden we dat, al hadden we voor de laatste nacht de gekste dingen moeten doen, we hadden het gedaan.
En wat wel het zekerste teeken was dat we weggingen, was dat de keukens voor de volgende dag niet meer behoefde te koken. In alle tenten werd gezongen dien avond, Het was een gejubel om doof van te worden; geslapen hebben we nauwelijks.
Al heel vroeg waren de meesten weer uit de veeren. Alleen de ergste pessimisten bleven liggen. En ze hadden helaas weer gelijk…. …,we gingen dien dag nog niet weg……
Het transport goederenwagons was niet aangekomen. Eenstemmig heerschte er na deze mededeling, een afgrijselijke stemming.

Op transport
Ik heb het kamp nog nooit zoo stil meegemaakt als die dag. Maar ach die volgende morgen.! Het eerste transport van 1800 man waar ik zelf bij behoorde zou om 5 uur ’s morgens uit het kamp vertrekken., het tweede om 10 uur en het derde om 2 uur. Daar stonden we weer bezakt en bepakt, maar nu in een heel wat betere stemming als toen we kwamen. Toen wisten we niet voor hoe lang en nu, gingen we naar huis. Sinds April was ik niet thuis geweest, het was nu al weer 8 juni. Ruim twee maanden geleden.
De randsoenen in het kamp waren per 3 man voorzien van 2 brooden en per 25 man van een groote worsten van een Limburgsche kaas, althans het moest het voorstellen. Die kaas gaven we voor het grootste gedeelte weg aan de Poolse en Fransche krijgsgevangenen, die in groote groepen naar ons vertrek stonden te kijken. Toch erg zielig voor die menschen. Wij naar huis, en zij voor wie weet nog hoe lang in die kampen. De goederentrein stond klaar met banken in de wagons. Een soort zesde klas dus. Maar het reed…..om 10 uur tenminste.Daar gingen we op Holland aan, via Maagdenburg, Hannover, Osnabrück, Gronau, waar we ’s nachts om 2 uur arriveerden. Door open deuren en luikjes hadden we het natuurschoon onderweg kunnen bewonderen. We bleven er staan tot 5 uur ’s morgens.

Toen…..op naar de grens
Eindelijk passeerden we de grens. Het was meteen te zien dat we weer in Holland waren. De menschen hingen in nachtgewaad uit de ramen om ons toe te juichen. Op zulk een ontvangst hadden we niet gerekend. Ontroerd stonden we voor de open luikjes naar buiten te kijken; we hadden er wel zoo uit willen springen. Het was als of we jaren weg geweest waren. Enschede was het eindpunt. Na een reis van 20 uur konden we uitstappen en onze stijve ledematen weer eens strekken. Wagonsgewijs marcheerden we naar het Volkspark waar ons een ontvangst ten deel viel, zooals we in onze stoutste verwachtingen niet hadden durven dromen. We kregen soep, met groote stukken vleesch, brood met ham en worst, we konden ons laten knippen, baden, enz…..
De bevolking van Enschede heeft voor dit alles een eereplaats in onze harten veroverd. Nog een medisch onderzoek en toen naar huis. Moet ik U van mijn thuiskomst vertellen?
Nee, nietwaar. Die kunt U zich wel voorstellen. Waar een doodelijk ongeruste moeder mij ontving. Het eerste bericht omtrent mij hadden ze thuis eerst den 1^e Juni ontvangen, afgezonden de 16^e Mei. Het tweede door mij verzonden bericht haalde ik den morgen na mijn thuiskomst zelf uit de brievenbus. En hiermede waarde lezer ben ik aan het einde van mijn verhaal, er zou nog veel meer te vertellen zijn, maar we zullen het hierbij laten.

De namen van de de 11 Infanteristen
Sergeant:
    Dirk Bode. - Bussum
Korporaal:
    Kees van Diepen.- Alkmaar
Soldaten:
    Jaap Doodeman- Nibbixwoud
    Nelis Hoogland- Beverwijk
    Klaas Winter- Uitgeest
    Dirk Ruiter- Wervershoof
    Kees van der Steen – St. Maarten
    Engel Neeft - Krommenie
    Sjoerd Grootenhuis –Urk
    Jur. Dijkstra – Midden Beemster
    Toon Baars – ’t Zand

© D. Bode / S. Doodeman