De slag om Rottum is gestreden

Door Haro Hielkema; foto Ton Broekhuis

ROTTUMEROOG - Eeuwenlang bleef de strijd tussen Rottum en de elementen onbeslist. De zee nam, de zee gaf, en zo schoof het waddeneiland langzaam naar het oosten op. Nu de mens zijn handen van Rottum heeft afgetrokken en de natuur vrij spel heeft wandelt het zijn ondergang tegemoet.

Het duurt niet lang meer of het Groningse eilandje is alleen nog als zandplaat op de kaart te herkennen. Donderdag hebben toezichthouder/kantonnier Simon van den Berg en zijn collega van rijkswaterstaat Egbert Bakker halsoverkop alle spullen uit de oude voogdwoning gehaald en hun heil gezocht in 'het zomerhuisje'. De woning die in 1957 midden op Rottum was gebouwd voor het gezin van eilandvoogd Jan Toxopeus, stond op de rand van het laatste duin. Het tegelpaadje rond het huis begon al af te brokkelen, met één noordwesterstorm zou 'Duinzicht' meegaan in de afslag.

Kalender
Met een brok in de keel en de ogen verdoft achter de brillenglazen laat Van den Berg zaterdagmorgen de kale woning zien. Er hangt alleen nog een oude kalender -vanwege het mooie plaatje. Simon werkt al 25, Egbert zelfs 27 jaar op Rottumeroog, zoals het eiland naar zijn oorspronkelijke naam Rotmaroghe wordt aangeduid sinds er iets naar het westen ook een Rottumerplaat bestaat. Ze probeerden te herstellen wat 'Oog' (eiland) verloor aan de zee, zetten schermen- van rijshout en plantten helmgras waar de duinen door de wind waren blootgelegd. Hoe meer ze deden, hoe beter het ging. Ze verdienden zelfs 'over hun salaris heen' als ze extra land wisten te winnen. Maar het was slechts levensverlenging, zegt hij. "Tegen de natuur kun je niet vechten, op den duur leg je het af."

Het heeft hem pijn gedaan dat Rijkswaterstaat in 1991 de handen van Rottumeroog aftrok: het gebied ten oosten van Schiermonnikoog werd 'overgelaten aan de dynamiek van de natuur'. Het was niet meer nodig het eiland tegen de zee te verdedigen en zo veel mogelijk uit te breiden, zoals sinds mensenheugenis de opdracht luidde. Natuurvriendelijk onderhoud, méér mochten ze niet doen. Verharding van het strand, puin storten op de strekdam: het was er niet meer bij. "Als je niks meer doet, gaat het werk van je af. Wij zijn geen Duitsers. Wij leggen het eiland niet vast in het beton, zoals ze met Borkum hebben gedaan."

Hij wil niet zeggen dat Rottumeroog daarom binnenkort verdwijnt: het is een complex van factoren, waarbij ook stijging van de zeespiegel en daling van de bodem spelen een rol. "Vroeg of laat zou Rottumeroog tóch", houdt Van den Berg zich groot.

Tuin
De voormalige woning van voogd Jan Toxopeus (derde en laatste uit een legendarische dynastie), tot 1965 door hem en zijn gezin bewoond, staat er desolaat bij. De Tuin van Toxopeus, de trots van het eiland, waar de dikste preien van Groningen groeiden en wilde orchideeën stand hielden in de zeelucht, is verwilderd en overspoeld door het zand en het zeewater. Het is nu een soort mangrovebos, een oerwoud op het wad. In de branding van de Noordzee vallen de gobi-matten droog, kunststofdoeken die de stenen van de kustverdediging op hun plaats moesten, houden. Verspilde energie, de zee vordert met rasse schreden.

Vooral de laatste drie weken heeft de storm huis gehouden: er is een gat van 120 meter in de oude duinenrij geslagen en toen kwam de zee wel erg dicht bij het huis. De anderen durfden er vorige week al niet meer de nacht door te brengen, donderdag was ook voor Van den Berg de maat vol. De bedden, de bureaus, de computer, de wasbak en de douchekop, tenslotte de kachel -alles hebben ze naar de vaste wal verscheept.

"Het is wel emotioneel als je midden in de nacht moet besluiten de woning te ontruimen. Het was voor ons een tweede thuis. Wij zaten er vroeger doordeweeks van 1 maart tot 1 december, en vanaf 1991, toen het eiland in het broedseizoen ook voor ons verboden werd, vanaf 1 augustus. We hebben wet gehad dat we hier met vijftien man waren. De laatste jaren bleven we nog maar met z'n vieren over, wij en twee man van de aannemer."

Deze week gaan ze terug naar het eiland om de sloop van het huis voor te bereiden. Als het er dan nog staat. Voorlopig zal Rijkswaterstaat nog een oogje in het zeil houden. In 1 996 heeft de dienst met Staatsbosbeheer, provincies, gemeenten en de Waddenvereniging in een gezamenlijke commissie afgesproken dat er nog zeker vijf jaar ingetogen onderhoud zou worden gepleegd.

Als Monique de Vries dan nog staatssecretaris van verkeer en waterstaat is zal ze terugkomen, belooft ze zaterdag op een werkbezoek aan de afkalvende duintjes. En als er dan nog wat van Rottumeroog over is.

Voor de WD-bewindsvrouw van Paars 2 is dat overigens geen probleem. Ze Vindt de keuze die gemaakt is in 1991 een logische. "Het viel niet meer te keren", zegt ze, gestoken in een overlevingspak van de reddingboot uit de Eemshaven. "Je moet accepteren dat er plekken zijn waar de natuur gewoon haar gang kan gaan. Je ziet hier dat de natuur niet statisch is. Dit eiland is ooit begonnen als een zandplaat, zonder mensenhanden. Daarna is er zoveel eeuwen aan gewerkt om het te behouden. Ik kan me best voorstellen dat het bij mensen die hier gewoond en gewerkt hebben emoties losmaakt, als het eiland verdwijnt. Maar we krijgen er iets voor in de plaats."

Costa Brava
Inderdaad: Rottum is dood, leve Rottum. Want waar 'Oog' steeds verder afslaat en nog maar 300 hectare omvat, groeit 'Plaat' naar een omvang van 900 hectare. Het heeft al metershoge duinen, lijkt soms op een Costa Brava voor zeehonden en is een ideaal oord voor vogels.

Waar in de achttiende eeuw het huis van de voogd van Rottum stond, ligt nu het strand van 'Plaat'. En waar ooit maar liefst twee kloosters stonden, zeerovers huisden, een Ierse graaf volgens de volksverhalen wilde feesten organiseerde, Groningse kooplui pakhuizen lieten bouwen en uiteindelijk het water al dat mensenwerk weer overspoelde, rijst nu een nieuw Rottum op uit zee.